WikiWha? Bicameralisme
Bijzondere vondsten op Wikipedia. Dit keer de bicameralisme-hypothese van psycholoog Julian Jaynes (1920-1997). Hij stelde dat mensen enkele millennia geleden compleet anders dachten en in feite een persoonlijke ‘god’ tussen hun oren hadden, voordat maatschappelijke omwentelingen hen tot zelfbewustzijn dwongen. Ik vertaalde en herschreef voor jouw gemak gedeelten van de Engelstalige wiki-pagina:
Heel smakelijk, dit soort erg speculatieve hypotheses die een heleboel kunnen verklaren, maar die bijna onmogelijk afdoende te weerspreken of bevestigen zijn. Jaynes’ theorie leunt zwaar op literair materiaal uit het tweede millennium v.C. Het is de vraag wat je uit die teksten kan en mag afleiden. Volgens deze uitgebreide recensie van Jaynes’ boek stelt hij: “Let no one say that these are just word changes. Word changes are concept changes and concept changes are behavioral changes.” Dus: een verandering in woorden komt neer op een verandering in gedrag. De macht van woorden en metaforen is in die visie groot genoeg om een samenleving te vormen. Maar mag je op basis daarvan uitspraken doen over de psychologie van individuen in die samenleving? Het moeilijk je een wereld zonder introspectie voor te stellen. Hoe kun je excelleren, iets groots creëren, als je klakkeloos de aansporingen van je onderbewuste opvolgt? Tenminste, zo interpreteer ik de werking van de bicamerale geest. Volgens de wiki-pagina speculeren sommigen dan ook dat de enkeling die wél in staat was tot zelfbewustzijn zijn bicamerale naasten op allerlei fronten kon voorbijstreven en zo de inspiratie kon vormen voor heldenverhalen. Ik moet dan zelf denken aan mogelijk historische leiders in Mesopotamië en de Levant die een belangrijke rol spelen in oude mythen en de statuur van goden hebben. Voorbeelden zijn de legendarische geweldenaren Nimrod en Enmerkar (de laatste zou naast groot leider ook uitvinder van het spijkerschrift zijn) en de semi-mythische Gilgamesh. En zo belanden we in de heerlijk schimmige wereld van het creatief interpreteren van oude geschriften. Volgens de recensie waar ik eerder naar linkte, betrekt Jaynes zelfs Adam en Eva bij zijn hypothese. Begrijpelijk, want het verhaal van mensen die eten van de boom van kennis (zelfkennis?) en daarna niet meer in direct contact kunnen komen met de God met wie ze daarvoor nog intieme omgang hadden (Gen. 3:8), lijkt natuurlijk naadloos op zijn ideeën aan te sluiten. Met de nadruk op ‘lijkt’. Onwillekeurig denk ik aan fantasten als Erich von Däniken en Immanuel Velikovsky, die de kunst van het aan elkaar knopen van mythen en andere multi-interpretabele teksten als geen ander beheersten. Als leek kan ik moeilijk beoordelen of Jaynes ook aan een overactieve fantasie leed. Zeker is dat hij de wetenschappelijke credentials heeft die de twee andere heren ontbeerden en dat zijn theorieën nog steeds aandacht krijgen, hoewel minder dan vroeger. Wie meer wil weten over Jaynes’ bijzondere boek en zijn stellingen, verwijs ik naar deze samenvatting.
categorie: weten
|